مقدمه

مسمومیت با قارچهای سمی یکی از علل بروز مسمومیت های ناشی از سموم طبیعی است . هر چند میزان مسمومیت ناشی از مصرف قارچهای سمی جزء مسمومیت های شایع نمی باشد ولیکن به علت بالا بودن نسبی میزان مرگ ومیر در برخی از انواع مسمومیت ، این نوع مسمومیت ها حائز اهمیت هستند .

اطلاع رسانی های مناسب ؛ علمی و آگاهی از راه کارهای پیشگیری از بروز این نوع مسمومیت ها ، به ویژه جهت عموم ، بسیار مهم است .

ميزان شيوع مسموميت با قارچ ها بطور كلي تابعي از شرايط جغرافيايي و آب و هوايي منطقه مي باشد. بطوري كه در كشورها و مناطقي كه داراي شرايط مناسب آب و هوايي براي رويش قارچ ها به صورت خودرو مي باشد، شيوع مسموميت با اين عوامل نيز بيشتر است. اكثر موارد مسموميت هاي گزارش شده با قارچ هاي سمي  به علت مصرف خوراكي تصادفي گونه هاي سمي قارچ به جاي گونه هاي خوراكي آن مي باشد و بيشتر در افرادي كه در فصول رويش قارچ ها (بيشتر اوايل فصل بهار و پاييز) نسبت به جمع آوري گونه هاي سمي قارچ به زعم خوراكي بودن آنها اقدام مي كنند.، مشاهده مي شود .

مسمومیت در ایران:

وجود انواع  جنس و گونه  هاي مختلف قارچ هاي سمي در كشور ما  كه به صورت خودرو به ويژه در نواحي كوهستاني، كوهپايه اي و جنگلي در استان هاي غربي كشور مانند: كرمانشاه، كردستان، لرستان، آذربايجان، همدان و قزوين وجود دارند، سبب شده كه هر ساله  گزارش هايي به صورت موردي از مسموميت هاي انفرادي و يا جمعي به ويژه در فصول رويش (اوايل بهار و پاييز) در افرادي كه به علت ناآگاهي و با هدف  تهيه و مصرف خوراكي  قارچ ها اقدام به جمع آوري قارچ هاي خودرو از نواحي كوهستاني، كوهپايه اي و جنگلي  نموده و بعد از مصرف آنها دچار مسموميت مي شوند، وجود دارد.

در سال 1397، به علت شرايط مناسب آب و هوايي نظير بارش هاي فراوان، دماي بين 27 تا 31 درجه و نور كافي آفتاب، رويش خودرو اين گونه ها به ميزان زياد در استان هاي مذكورگرديد.

از آنجا كه تشخيص و افتراق انواع قارچ هاي سمي از انواع غيرسمي  كه مصارف خوراكي دارند، امري علمي است و تنها بر اساس آزمايش هاي تخصصي گياه شناسي و شيميايي و توسط متخصصان وكارشناسان مجرب امكان پذير است و امكان شناسايي آنها  تنها بر اساس خصوصيات ظاهري (شكل، رنگ، بو، مزه، قوام)  ويا محل رويش توسط افراد عادي امكان پذير نمي باشد. اين امر سبب شد كه متاسفانه، جمع آوري و عرضه اين قارچ هاي سمي در بازارهاي محلي در استان هاي غربي كشور سبب بروز  همه گيري مسموميت ها در كشور گرديد.

مهم ترین انواع قارچ سمی که مسمومیت شدید و کشنده دارند جنس های آمانتیا،گالرینا و لپیوتا میباشد .

                              

طبقه بندي مسموميت هاي قارچي

با توجه به تنوع زياد در انواع جنس و گونه هاي قارچ ها، پيچيدگي هاي موجود در طبقه بندي آنها به علت وجود شباهت ها و تفاوت هاي ظاهري در شكل شناسي (مرفولوژي)، معمولاً براي طبقه بندي مسموميت ناشي از قارچ ها بر اساس انواع مواد سمي موجود در آنها استفاده مي شود.

الف : شدت

شامل مسموميت هاي خفيف، متوسط و شديدهستند.

ب:علايم و نشانه هاي باليني

1-  بروز اختلالات گوارشي ( تهوع، استفراغ، اسهال، دردهاي شكمي، زردي چشم، يرقان)

2- اختلالات متابوليك (كاهش قند خون، اختلالات الكتروليت ها و هورمون هاي تيروئيدي)

3- اختلالات عصبي( تشنج، بيقراري، توهم)، اختلالات كليوي)،

 ج:زمان بروز مسموميت

1- مسموميت هاي حاد كه علايم و نشانه هاي باليني دركمتر از 6 ساعت از مصرف ظاهر مي شوند)

2- مسموميت هاي تاخيري (كه علايم و نشانه هاي اوليه بيشتر از 6-12 بعد از مصرف قارچ سمي آغاز شده و با گذشت زمان پيشرفت نموده و ممكن است در طي 6-2 روز بعد باعث مرگ شود)

اعضاي حياتي درگير در مسموميت (مانند: دستگاه گوارش، كبد، كليه، سيستم عصبي) مي باشند.

علايم و نشانه هاي باليني

علايم و نشانه هاي باليني متعاقب مصرف خوراكي در اين گونه قارچها به صورت تاخيري ظاهر مي شود. در مرحله اول  علايم و نشانه هاي مسموميت معمولاً بعد از 24-5 ساعت از مصرف خوراكي ظاهر مي شود  و به صورت اختلالات گوارشي از قبيل: تهوع، استفراغ، دردهاي شكمي و اسهال آبكي مي باشد ( در اين مرحله ممكن است علايم و نشانه ها با يك مسموميت غذايي ساده باكتريايي اشتباه  شود).

با وجود درمان هاي علامتي و حمايتي، بعد از 24-12 ساعت اختلالات گوارشي تشديد میگردد.

در صورت عدم درمان مناسب، در مرحله سوم و بعد از 6-2 روز مي تواند با ايجاد نارسايي شديد كبد و كليه، سبب مرگ مسموم  شوند.

در برخي موارد، علايم عصبي و درگيري لوزالمعده نيز مشاهده شده است.  علايم و نشانه هاي باليني در مرحله  سوم و نهايي مسموميت شامل: ضعف، گيجي، كاهش سطح هوشياري، افت شديد قند خون، افزايش بيلي روبين و آنزيم هاي كبدي و اختلالات كليوي مانند كاهش حجم ادرار و نارسايي كليه مي باشند.

پیشگیری از مسمومیت با قارچهای سمی

1- از مصرف قارچ هاي خودرو مخصوصا قارچهایی که در کنار تنها درختان (علی الخصوص درختان خشک شده) می رویند و يا قارچ هاي جمع آوري شده توسط افراد عادي و يا قارچ هايي كه به صورت فله اي عرضه مي شوند، خودداري كنيد. تنها قارچ هايي را كه توسط مراكز مجاز و در بسته بندي هاي داراي مجوز مي باشند، مصرف نماييد.

2- شناسايي انواع خوراكي قارچ از انواع سمي تنها بر اساس خصوصيات ظاهري مانند شكل، رنگ، بو، قوام و مزه مشكل بوده و تنها توسط متخصصان و كارشناسان مجرب قارچ شناسي  و گياه شناسي امكان پذير است. بنابراين به توصيه هاي برخي از افراد عادي  در تشخيص انواع سمي از  انواع خوراكي قارچ  توجه نكنيد.

3- مصرف قارچ ها توسط  پرندگان و ساير جانوران اهلي و وحشي  نشان دهنده غيرسمي بودن قارچ  براي انسان نمي باشد.

4- برخي از روش ها و معيارهاي سنتي مانند: تغيير رنگ  قاشق نقره در اثر تماس با قارچ، يا وجود حشرات دراطراف قارچ و محل رويش قارچ  معيار  علمي و صحيحي براي تشخيص عدم سميت قارچ در همه موارد نيست.

5- هرگز قارچ ها را به صورت خام و به مقدار زياد  مصرف نكنيد.

6- برخي از سموم موجود در قارچ ها مقاوم به گرما بوده و فرآيندهاي آماه سازي غذا مانند: كباب كردن، آب پز كردن، سرخ كردن، بخار پز كردن قادر به تخريب كامل مواد سمي موجود در قارچ نمي باشد.

7- در صورت بروز علايم و نشانه هاي گوارشي (تهوع، استفراغ و اسهال) به صورت تاخيري (12-5 ساعت پس از مصرف خوراكي قارچ)، هر چه سريعتر بيمار را به مركز درماني تخصصي سم شناسي باليني و مسموميت ها  منتقل كنيد. در مواردی که علائم گوارشی بصورت تاخیری (با فاصله بیش از 6 ساعت از مصرف قارچ) رخ دهد این دسته از قارچها سمیت به مراتب بیشتری دارند و علت اصلی نارسایی حاد کبدی و مرگ تعدادی از هموطنانمان نیز همین مسئله بوده است.

8- انتقال سريع بيمار مسموم به يك مركز درماني تخصصي  مسموميت ها امكان درمان موفقيت آميز را افزايش مي دهد و هر گونه تاخير در اين امر سبب افزايش احتمال شكست درمان و حتي مرگ بيمار مي شود. بنابراين با مشاهده علايم و نشانه هاي باليني اوليه به ويژه از نوع تاخيري در فردي با سابقه  مصرف خوراكي قارچ ، از هرگونه خوددرماني و درمان علامتي پرهيز نموده و بيمار را در اسرع وقت به بيمارستان منتقل نماييد.

در صورت امكان، نمونه باقي مانده قارچ مصرف شده توسط بيمار را براي شناسايي كادر پزشكي در بيمارستان به همراه داشته باشيد

منابع : دستورالعمل های بهداشت محیط

تهیه کننده : مهندس مریم عبدالمالکی ( کارشناس مواد غذایی ستاد مرکز بهداشت)