وبا(cholera) بیماری اسهالی است كه توسطباكتریی بنام ویبریوكلرا ایجاد می‌شود که منحصراً انسان را مبتلا می کند و علایم آنناشی از سمی است که توسط میکروب در روده انسان ترشح می گردد. انتقال بیماری ازطریق دست های آلوده، تماس با مواد دفعی و استفراغ بیماران و ملافه ها و لوازمآلوده، همچنین آب آلوده به مدفوع، سبزی و میوه های خام آلوده یا شسته شده با آبآلوده و یا غذای آلوده شده توسطدست یا مگسامکان پذیر است.این باکتری بر روی مخاط دستگاه گوارش انسان تأثیر گذاشته و دفعمایع را از راه مدفوع افزایش می دهد. وبای التور یک بیماری حاد اسهالی است کهبیماران وبائی بطور مشخص دچار اسهال آبكی همراه با دهیدراتاسیون می‌شوند. اینبیماری به شدتمسریمی باشد. ویژگی مشخص وبا آغاز ناگهانی اسهال جهنده بدون فشار و آبکیاستکه به دنبال آن استفراغ ، کم آب شدن سریع ، گرفتگی ماهیچه ها و کمشدن ادرار فرا می رسد. میزان کشندگی بیماری در صورت عدم جایگزینی سریع مایعات والکترولیت بدن ۳۰ الی۴۰ درصد می باشد. وبا را می‌توان با مایع درمانی خوراكی یاتزریقی و جایگزینی الكترولیت‌ها بصورت موفق درمان كرد. معمولاً وبا از طریق آب یاغذای آلوده به مدفوع و یا حتی بزاق فرد آلوده منتقل می‌شود. آموزش مردم درباره غذاو آب سالم و شتشوی دستها پس از استفاده از توالت یا آبریز از بروز موارد جدیدجلوگیری می‌كند.

راه های انتقال وبا:
بیشترین راه همه گیری وبا در كشور،افراد ناقل و مبتلا به این بیماری هستند. انتقال وبا از انسان به انسان از راههایزیر صورت می گیرد:
آب آلوده به مدفوع( منابع آب بدون نظارت ) شامل : استخرهایبدون کلر کافی و ...، آشامیدنی‌ها و خوراکی‌ های آلوده.
شایان ذکر است خوردنی وآشامیدنی آلوده با همه گیری وبا رابطه مستقیم داردو شیردادن کودکان با بطریی که باماده ضد عفونی به خوبی تمیز نشده باشد یک عامل خطر چشمگیر برای شیرخواراناست.
چگونه باید با بیمار مبتلا به اسهال برخورد کرد:

• دفع زیادمایعات از بدن منجر به مرگ می شود بنابراین درصورت وجود استفراغ، مدت ۱۰ الی۲۰دقیقه به فرد هیچگونه خوراکی داده نشود. و سپس بتدریج شروع به خوراندن مایعاتشود.
  • برای جبرانکم آبی بدن بیمار مبتلا به اسهال به طریق زیر عمل شود:
    - مایعات مورد نیاز برایکودکان (زیر 6 ماه): شیر مادر ، محلولO.R.S (او.آر.اس)ادامه تغذیه کودک با شیر مادر، حتی بیش از گذشته، در هنگام اسهالاز اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
    - مایعات مورد نیاز برای کودکانبالای 6 ماه و بزرگسالان: سوپ، دوغ، فرنی، چای خیلی کم رنگ و کم شیرین، محلولO.R.S
• ادامه تغذیهدر جریان اسهال باعث بهبود سریعتر می شود و از مشکلات بعدی جلوگیری میکند.
• جهت تغذیهفرد مبتلا به اسهال همراه با بی اشتهایی، باید کوشش شود که فرد بیمار به دفعات ومقدار کافی تغذیه شود.
• کودکانی کهدوران نقاهت پس از اسهال را می گذرانند لااقل به مدت یک هفته نیاز به غذای اضافیدارند.
   

راه های پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های روده ای :

جهتپیشگیری از بیماری‌های قابل انتقال بوسیله آب و مواد غذایی از جمله بیماری‌هایاسهال و حفظ سلامت خود و اطرافیان در منزل، تفریحگاه‌ها، پارك‌ها و در حین مسافرتبه نكات زیر توجه فرمایید:

۱- همیشه ازآب لوله كشی تصفیه شده استفاده كنید و چنانچه از سلامت آب در دسترس اطمینان نداریدو از آب چاه، آب تانكرهای غیر کلر زده، آب چشمه ها، آب قنات ها و ... استفادهمی‌کنید، ابتدا آنرا به مدت نیم ساعت جوشانده و پس از سرد كردن مصرف كنید و یا كلرزنی نمایید. (روش صحیح جوشاندن و کلرزنی در ادامه گفته خواهد شد).

۲– از یخ هایقالبی و کارخانه ای غیر بهداشتی استفاده ننمایید زیرا در آب مصرفی ، مراحل تولید وعرضه آن احتمال آلودگی به میکروب وبا و یا سایر میکروب ها وجود دارد.

۳- هنگامسفر، آب و غذای سالم و مطمئن همراه داشته باشید و یا از نوشیدنیها و غذاهای با بستهبندی مطمئن و بهداشتی استفاده نمایید و در رودخانه ها یا آبهای مشکوک به هیچ عنوانشنا نکنید..

۴- از آشامیدن آب‌های مشكوك در پارك‌ها، باغ‌ها و فضای سبز و ازمصرف آب آشامیدنی که در منبع های آب و سقاخانه های کنار خیابان که دارای لیوانمشترک هستند و آبی که در اتوبوس های بین شهری که با استفاده ظروف عمومی و از یخ هایقالبی برای سرد کردن آن، عرضه می شود، جداً خودداری نمایید.

۵– برای نوشیدن آباز لیوان شخصی استفاده نمایید. در هنگام غذا خوردن از ظروف و قاشق و چنگال شخصیاستفاده نمایید.

۶- از مصرف مواد غذایی آماده، آب میوه و آب هویج، آب زرشک،معجون، فالوده، بستنی های غیرپاستوریزه و غیر کارخانه‌ای، بلال، فال گردو، ساندویچ،سالاد و دیگر مواد خوراكی و نوشیدنی‌هایی كه توسط فروشندگان دوره گرد عرضه می‌گرددجداً خودداری كنید.

۷- همیشه از شیر و فرآورده‌های لبنی پاستوریزه استفاده كنیدیا شیر را بهمدت ۲۰ دقیقهقبل از مصرف بجوشانید.

۸– حتی الامکان تابرطرف شدن خطر سرایت وبا، از مصرف سبزیجات، کاهو، کلم، خیار، گوجه فرنگی و... خودداری نمایید و در صورت لزوم آن را طبق روشی که در ادامه گفته خواهد شد ضد عفونینموده و سپس مصرف نمایید.

۹- در موقع خرید و حمل مواد غذایی، اقلامی مثل نان راكه قابل شستشو و پختن مجدد نیستند را در كنار میوه و سبزیجات نشسته و گوشت خام قرارندهید.

۱۰- در مراسم عمومی همانند جشن ها، عروسی ها و ... حتی المقدور از مصرفسبزیجات، سالاد، میوه و بستنی خودداری نمایید مگر آن که کاملاً از شسته و ضد عفونیشدن و پاستوریزه بودن آنان اطمینان حاصل نمایید.

۱۱- حتی الامكان از غذاهای طبخشده در منزل استفاده كنید.

۱۲- غذاها و مواد خوراكی باید تازه به تازه و بهاندازه نیاز در یخچال و در ظروف سر بسته، دور از مگس و حشرات نگه‌داری شود.

۱۳- از قرار دادن سبزی و میوه‌جات نشسته و ضد عفونی نشده در یخچال جداً خودداریكنید.

۱۴- قبل از غذا خوردن و دست زدن به مواد غذایی، دست‌های خود را با آب وصابون خوب بشویید.

۱۵- قبل از تهیه، توزیع و خوردن غذا و قبل از غذا یا شیردادن به كودك حتماً دستها را با آب و صابون بشویید.

۱۶- دستها را بعد از اجابتمزاج (رفتن به توالت)، شستن و تمیز كردن كودك و بعد از دست زدن به مواد غذایی خامنظیر سبزیجات، گوشت، ماهی و مرغ با آب و صابون بشویید.

۱۷- زباله را دركیسه‌های مخصوص زباله جمع آوری و از انباشت آن خودداری کرده و در محل مخصوص جمعآوری زباله قرار دهید.
۱۸- ضمن رعایت بهداشت فردی، از شنا کردن در استخرها،رودخانه ها، نهر ها و یا جوی های آلوده خودداری نمایید.
۱۹– حتی المقدور از سفرکردن به کشورهای آلوده (همانند پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، عراق، کشورهای شرقمدیترانه و شاخ آفریقا و ...) یا مناطق آلوده داخل کشور خودداری نمایید و در صورتضرورت سفر توصیه های بهداشتی را کاملاً رعایت نمایید.
۲۰- افرادی كه دچار ضعفعمومی بدن هستند، مانند مبتلایان به ایدز، هپاتیت، پیوند اعضایی‌ها، مصرف‌كنندگانداروهای شیمی‌درمانی و رادیوتراپی، دیالیزی‌ها، دیابتی‌ها و مبتلایان به بیماری‌هایقلبی بیشتر در معرض خطر هستند و بیش از دیگران باید اصول بهداشت فردی را رعایتكنند.

۲۱- خنك نمودن هوای محیط در حد كمتر از ۲۵ درجه و كم کردن رطوبت هوا بهكمتر از ۵۰ درصد در کنترل شیوع وبا کمک می نماید.

۲۲-  اسیدی نگه داشتن فضایمعده(مصرف لیمو ترش تازه و دوغ پاستوریزه به همراهغذا)تا حد زیادی میكروب وبا را از بین می‌برد.

۲۳- تجویز آنتی بیوتیک مناسب باید توسط پزشک صورتبگیرد.

۲۴- بیماری به مدت ۱ تا ۳ هفته (یعنی زمانی که میکروب در مدفوع یافت میشود) مسری است.

۲۵- با مشاهده هر مورد از ابتلا به اسهال سریعاً به مراكزبهداشتی و درمانی مراجعه كنید. در صورتی كه فرد مبتلا به وبا به موقع به پزشكمراجعه كند درمان قطعی این بیماری امكان پذیر است.

۲۶- مهمترین مشکل اساسی دربیماری وبا از دست دادن شدید مایعات و الکترولیتهای بدن می باشد، لذا پیش از رساندنبیمار به پزشک، خوراندن مایعات فراوان و محلولORSبه بیمار الزامیمی‌باشد.

۲۷- بدون تجویز پزشک از مصرف قرص های ضد اسهال به هر نحو خودداریکنید.بسیاری از افراد به دلیل خود درمانی و استفاده از برخی داروهای ضد اسهالدر این بیماری دچار مشكلات حاد شده و باعث از دست رفتن زمان كه برایشان فوق‌العادهحیاتی است می‌شوند. زیرا مصرف این داروها موجب می شود میکروب فرصت بیشتری در رودهبرای تکثیر و دفع سم پیدا کند و بیماری تشدید شود.

۲۸- گزارش سریع موارد بیماریوبا به مراکز ذیصلاح از مهمترین عوامل پیشگیری است چرا که نتیجه آن بیماریابی زودرسدر جامعه و درمان سریع در مورد بیماری خواهد بود.

محلولORS

اصلی ترین راه درمان وبا استفاده از مایعات و جبران آب دفع شده است چراكه فرد مبتلا در مدت زمان كوتاهی آب بدن خود را از دست می‌دهد و جبران آب از دسترفته باید از طریق خوراكی ، استفاده ازORSو سرم های خاص صورت گیرد. از اینرو روش تهیه و مصرفORSدر زیر توضیح داده شده است:

• پس از شستندستها، تمام پودر محتوی یک بستهORSرا در یک ظرف تمیز بریزید و با اضافهکردن یک لیتر (۴ لیوان) آب آشامیدنی سالم، محلول را خوب به هم بزنید که پودر درداخل آن حل شود. این محلول باید همه روزه به صورت تازه فراهم و در مدت۲۴ساعت مصرف شود. ضمناً محلول حاصل نباید جوشانده شود.
• به محلولO.R.Sنباید چیزی اضافه نمود.
• پس از هر باردفع مدفوع و تا برطرف شدن علایم بیماری از آن استفاده نمائید.
• در مکانهاییکه دسترسی بهORSمقدور نیست، مخلوط ساده ای از یکقاشقچایخوریسرپر (۵ گرم) نمک طعام و دوقاشقسوپخوریسر پر(۴۰گرم) شکر را در یک لیتر آب آشامیدنی جوشانده شدهحل نموده و تا بدست آوردنORSمصرف نمایید.

گفتنی استکشفORS پیشرفت عمده و علمی در مبارزه با وبا و دیگر بیماریهای اسهالی بودهاست.
نحوه پاکسازی آبهای مشکوک و همچنین تهیه کلر مادر:

در مواردمشکوک به آلودگی آب برای ضد عفونی به دو طریق زیر عمل نمائید:

۱- جوشانیدنآب به مدت حداقل ۳۰ دقیقه (از زمان جوش آمدن)
۲- ضد عفونی با محلول کلر ذخیره۱%(کلر مادر) برای آبهای شفاف ولی مشکوک به آلودگی.

طرز تهیهكلر مادر جهت ضد عفونی كردن آب

۱۵گرم (سه قاشق صاف مرباخوری)پرکلرین۷۰% (هیپوکلریت سدیم) را به یك لیتر آب اضافه كرده و برای ۲ دقیقه به همبزنید. محلول پس از یک ساعت برای ضد عفونی کردن آب های مشکوک قابل استفادهاست.

محلول کلر مادر را دربطری تیره رنگ، در جای خنک و دور از نور ودسترس اطفال نگهداری نمائید. این محلول به مدت یک ماه برای ضدعفونی آبهای مشکوکقابل استفاده است.

نحوه استفاده از کلر مادر

برای ضد عفونی آب هایمشکوک، با قطره چكان ۳ یا ۴ قطره از محلول کلر مادر را به هر لیتر آب اضافه نموده،بهم زده و بعد از یک ساعت آن را مصرف نمائید. آب ضد عفونی شده به این روش مدت ۲۴ساعت قابلیت استفاده دارد.
روش کلی ضد عفونی کردن میوه جات و سبزیجات

در هنگام ضدعفونی سبزیجات  طی 4 مرحله ذیل و بترتیب ذکر شده ضروری است:

الفپاکسازی:ابتدا سبزیجات را به خوبی پاک کرده و با آب شستشو دهید تا گل و لای آنبرطرف گردد.
ب) انگل زدایی:سبزیجات را در یک ظرف ۵ لیتری آب (بسته بهمیزان سبزی) ریخته و به ازای هر لیتر آب ۳ تا ۵ قطره مایع ظرفشوئی معمولی به آناضافه کرده و ظرف را از آب پر کنید و بهم بزنید تا تمام سبزی در داخل کفاب قرارگیرد. مدت ۵ دقیقه سبزی را در کفاب نگه دارید تا تخم انگلها از آن جدا شوند. سبزیانگل زدایی شده را از روی کفاب جمع آوری وتخلیه نمائید و ظروف و سبزی را مجدداً باآب سالم شستشو دهید تا باقی مانده مایع ظرفشوئی از آن جدا شود.
ج) ضدعفونی:برای ضد عفونی سبزیجات و از بین بردن میکروبها، یک گرم (نصف قاشقچایخوری) پودر پرکلرین ۷۰% را در ظرف ۵ لیتری پر از آب (هر ۵ لیتر آب ۱ گرم پرکلرین۷۰%) ریخته کاملا حل کنید تا محلول ضد عفونی بدست آید، سپس سبزی انگل زدایی شده رابرای مدت ۱۰ دقیقه در محلول ضد عفونی کننده فوق قرار دهید تا ضد عفونیگردد.
توضیح:اگر پرکلرین در دسترس نباشد می توانید از هر ماده ضد عفونیکننده مجاز دیگری که در داروخانه ها، سوپرمارکتها و ... عرضه می شود طبق دستورالعملمصرف آن، استفاده نمائید.
د) آبکشی:سبزی ضد عفونی شده را مجدداً با آبسالم بشوئید تا باقی مانده کلر از آن جدا شود و سپس مصرف نمائید. سبزیجات ضد عفونیشده را از محلول بیرون آورده با آب سالم چندین بار شستشو دهید

منابع:

واحد بهداشت محیط و واحد پیشگیری و مبارزه با بیماریهای واگیر معاونت بهداشتی دانشگاه شهید بهشتی